De rijksoverheid slaat de plank voortdurend mis met automatiseringsprojecten (ICT) en gooit daardoor jaarlijks mogelijk tussen de 1 en 5 miljard euro weg. 

Dat concludeert de commissie-Elias, die namens de Tweede Kamer onderzocht wat er steeds misgaat met grote overheidsprojecten waar informatie- en communicatietechnologie aan te pas komt. Voorzitter Ton Elias (VVD) overhandigde het eindrapport woensdag aan Tweede Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg.

De bevindingen van de commissie-Elias die de flaters van de rijksoverheid met ICT-projecten onderzocht, liegen er niet om. Wat gaat er dan precies mis? Veel en al vanaf het begin, is de conclusie en bleek ook al tijdens de openbare verhoren. Een kort overzicht voor leken.

Mismatch technologie en beleid

Vaak leeft er in de Haagse politiek “een ongebreideld enthousiasme” over de mogelijkheden van informatiserings- en communicatietechnologie. De Tweede Kamer ziet ICT als een oplossing voor veel vraagstukken of ziet juist niet dat er in het nieuwe beleid vrijwel altijd ICT aan te pas komt. Deze technologie moet meestal nog worden ontwikkeld.

De minister zegt toe het beleid uit te voeren, maar weet dan vaak nog niet wat er technisch haalbaar is. De ministeries gaan vervolgens aan de slag om de toezeggingen aan het parlement na te komen. Ambtenaren zullen de politieke leiding niet snel tegenspreken, ook niet als iets technisch onmogelijk of moeilijk lijkt te realiseren. Kritische geluiden bereiken de minister niet.

Gebrekkige kennis van ICT

Een departement begint de aanbesteding maar de plannen, het doel en de kosten zijn dan vaak niet helder genoeg. De kennis van technologie op de ministeries is gebrekkig, ook al omdat in de ICT-wereld nu eenmaal een lastig jargon wordt gebruikt. Soms vragen de ambtenaren aan de geïnteresseerde ICT-bedrijven "een auto zonder stuur", wat wil zeggen dat ze iets vragen wat eigenlijk niet kán werken.

ICT-leveranciers zijn beter op de hoogte, maar steken hun hakken niet meteen in het zand omdat ze dan wellicht de opdracht mislopen. Ze maken een technische planning en begroting die later niet passend blijkt waardoor er geld bij moet. Als een leverancier in een enkel geval wel laat weten dat er problemen kunnen ontstaan, wordt daar weer niet naar geluisterd.

Omdat doelen en mogelijkheden niet helder zijn, volgen er halverwege het jarenlange traject vaak aanpassingen. Maar ook de politiek legt weer nieuwe eisen neer.

Nieuw bureau ICT-toetsing

De commissie-Elias onderzocht zeven falende ICT-projecten - zoals de ov-chipkaart, C2000, Tunnels A73 - en kreeg daardoor een brede inkijk in de problematiek. "Het gaat mis op alle niveaus en in alle stadia. Het is één onoverzichtelijke boel, zonder een scherp uitgangspunt, zonder aansturing, zonder beheersing van de kosten", stelt Elias. Het geld dat is weggegooid "had ook naar de zorg of naar defensie kunnen gaan".

Om de problemen rond ICT-projecten van de overheid aan te pakken, stelt de commissie-Elias voor een nieuw bureau in het leven te roepen. Dat bureau moet alle ICT-plannen van ministeries boven de 5 miljoen euro vooraf toetsen op haalbaarheid en ook halverwege de rit nog tegen het licht houden.

Elias ziet de oprichting van een Bureau ICT-toetsing (BIT) als een vrij radicale noodgreep. Dat kleine bureau moet onder de premier komen, vooralsnog voor 5 jaar. "De deskundigen daar fungeren als een sluis voor ICT-plannen. Daarna moet op de vakdepartementen tussen de oren zijn gekomen dat het écht anders moet en kan." Het BIT moet volgens Elias naar tien "boerenverstandregels" kijken met als leidraad: wat willen we bereiken, waarom en wat voor soort technologie is nodig?

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl